Onderzoek toekomstscenario’s arbeidsmarkt zorg en welzijn
Acht scenario’s kunnen op verschillende manieren het arbeidsmarkttekort in zorg & welzijn beïnvloeden.
De arbeidsmarkt in zorg & welzijn (Z&W) staat stevig onder druk. Ondanks huidig beleid is de prognose dat het arbeidsmarkttekort in Z&W oploopt van ca. 62.000 personen in 2024 tot zo’n 232.000 personen in 2033. Binnen de WGV regio lopen de tekorten op van 7.100 in 2024 tot 28.700 in 2033. (Achterhoek 1.000-4.400, regio Zwolle 1.700-6.700, Stedendriehoek NW Veluwe 2.400-9.200 en Twente 2.000-8.400).
In opdracht van AZW heeft Rebel tussen september 2023 en mei 2024 acht arbeidsmarktscenario’s uitgewerkt. Deze scenario’s zijn toekomstgericht en voorstelbaar, oftewel: de meest optimistische, maar nog net haalbare verwachting in de komende 10 jaar, als er een flinke beleidsinspanning wordt gedaan en alles meezit. Voor het realiseren van de scenario’s moet er steeds aan belangrijke en complexe randvoorwaarden worden voldaan.
Met het onderzoek en het ontwikkelen van deze scenario’s, faciliteren we discussies over de toekomstige arbeidsmarkt Z&W.
De scenariostudie bouwt voort op het prognosemodel Z&W. Voor het kwantificeren van de arbeidsmarkteffecten gebruikten we de “scenario editor” van het prognosemodel.
Op basis van databronnen en eerder onderzoek, en na meerdere besprekingen met experts en Z&W-professionals, hebben we per scenario aannames geformuleerd om de verwachte impact op de arbeidsmarkt door te rekenen. Alle in dit rapport gepresenteerde arbeidsmarkteffecten zijn onderbouwde schattingen (afgerond op honderdtallen).
De grootste impact op het arbeidsmarkttekort in Z&W is volgens onze berekeningen te behalen met de scenario’s “Anders werken” en “Toepassing technologische innovaties”.
Die scenario’s kunnen (onder andere) de arbeidsproductiviteit van veel mensen in de sector laten stijgen en het ziekteverzuim omlaag brengen. Beide scenario’s verminderen het tekort in 2033 in potentie met 40%- 50% ten opzichte van de huidige prognose*.
Het scenario “Aantrekkelijk werk” omvat een algehele verbetering van de werkomstandigheden voor Z&W-professionals, met invloed op het ziekteverzuim, de deeltijdfactor en uitstroom. De maximale impact anno 2033 is geschat op ca. 35% afname van het tekort.
De andere scenario’s kunnen in 2033 leiden tot een afname van het arbeidsmarkttekort van ca. 10% - 15%.
Het toekomstscenario Domein overstijgende Samenwerking hebben we door een tekort aan inhoudelijke onderbouwing niet kunnen doorrekenen.
Hoewel enkele scenario’s de potentie hebben om het verwachte tekort flink terug te dringen, blijft het arbeidsmarkttekort in 2033 in alle gevallen hoger dan het momenteel is.
De individuele scenario’s vormen in combinatie drie nieuwe toekomstbeelden voor de arbeidsmarkt zorg & welzijn in 2033. In werkelijkheid staan de scenario’s niet op zichzelf. Soms is het ene scenario voorwaardelijk voor de ander, of versterken ze elkaar qua impact.
Door scenario’s in samenhang te bekijken, ontstaan er een aantal overkoepelende toekomstbeelden:
• Sterker als samenleving – door gezamenlijke inzet vanuit de samenleving wordt de vraag naar zorg & welzijn gedempt. Voorstelbaar in 2033 is dat we succesvoller zijn in preventie en vroegtijdig opsporen van aandoeningen met hulp van samenwerkende professionals en ondersteunende tools. En waarbij familie, vrienden en buren meer naar elkaar omzien en ouderen meer voor zichzelf kunnen zorgen.
• Focus op functioneel – anders organiseren, zodat men zich meer kan focussen op hun kerntaak. Voorstelbaar in 2033 is een wereld waarin onnodige taken en belemmeringen zijn verdwenen en Z&W-professionals de mogelijkheid hebben om effectiever te werk te gaan. Daarbij ondersteund door technische toepassingen en een arbeidsmarkt waar mensen minder grote hordes hoeven nemen om met een passende kwalificatie in te stromen.
• Power to the professional – (her)waarderen en ontzorgen van personeel in de sector. Voorstelbaar in 2033 is dat een Z&W-professional op fysiek en mentaal vlak minder stress ervaart, autonomie en binding met collega’s voelt, zich door opleiding blijft ontwikkelen en zich ook veilig voelt op de werkvloer. Ook is voorstelbaar dat de arbeidsvoorwaarden aantrekkelijk genoeg zijn om in Z&W te blijven werken.
*Deze samenhangende toekomstbeelden hebben de potentie om het arbeidsmarkttekort in 2033 voor ca. 35% tot 65% op te lossen. Dit is meer dan de individuele scenario’s maar minder dan de som, omdat de arbeidsmarktimpact van die scenario’s deels overlapt.
Als aan belangrijke randvoorwaarden wordt voldaan, is een deel van het tekort op te lossen, maar voor meer impact zijn rigoureuzere keuzes nodig.
Op basis van deze studie valt te concluderen dat de toename van het arbeidsmarkttekort in Z&W de komende 10 jaar redelijk ver teruggebracht zou kunnen worden. Maar daarvoor moet voldaan worden aan een aantal essentiële en complexe randvoorwaarden.
Voor ‘Sterker als samenleving’, bijvoorbeeld, is onder meer nodig dat financiers intensievere samenwerking en het bevorderen van gezondheid/kwaliteit van leven (in plaats van het leveren van zorg) gaan stimuleren, en dat de maatschappij gezondheid meer gaat beschouwen als gezamenlijke verantwoordelijkheid waar ieder iets aan bijdraagt.
En zelfs dan is het niet voorstelbaar dat het arbeidsmarkttekort in Z&W anno 2033 volledig is opgelost. Het arbeidsmarktvraagstuk is een wicked problem, mede door de aanhoudende vergrijzing in de komende decennia.
Als de ambitie er is om het tekort in 10 jaar tijd helemaal terug te dringen, dan zijn op korte termijn meer rigoureuze en impopulaire beleidskeuzes nodig. Deze raken het fundament van het huidige stelsel en kunnen in potentie de zorgvraag drastisch doen dalen. Daarbij doelen we onder andere op scherpere pakketkeuzes (wat nog wel/niet vergoeden?) en ethische keuzes (wanneer nog recht op zorg?). Dergelijke vragen vallen buiten scope van deze studie.